Latinitas martyrialis et hagiographica
Bibbia e Liturgia resero accettabili le narrazioni del martirologio.
Passioni del tipo dei Martiri di Scillo,(28) le testimonianze liturgiche e Sacramentarie sui martiri, le iscrizioni cimiteriali, formano un corpus consistente, dotato di linguaggio e immagini proprie.
Gli Acta si distinguono dalle Passiones,(29) sia del genere narrativo che drammatico.
Ma per quanto riguarda l'espressione latina appartengono di diritto al latino liturgico, sia perché erano lette spesso durante le sinassi liturgiche, sia soprattutto perché infarcite di loci biblici e liturgici, anzi gli atti del martire Stefano, a differrenza degli altri, si trovano addirittura negli Atti degli Apostoli.(30)
Aureliano di Arles, che fu vescovo negli anni 546-555, attesta con chiarezza l'uso della lettura degli Atti.(31) Parimenti Braulio, vescovo di Saragozza, attesta che la sua opera era destinata alla lettura intraliturgica della Messa.(32) Da notare tuttavia che il Decreto Gelasiano De libris recipiendis et non recipiendis giustamente esprime cautela nei confronti di questi atti, attestando l'uso di non leggerli della Chiesa Romana.(33)
La latinitas di questi Atti, risente fortemente dell'autore, spesso anonimo, e della loro vicinanza ai resoconti ufficiali. Lineare è la forma quando riprende i verbali, spesso contorta e ricca di grecismi quando segue il modello greco.
Ad esempio, si nota subito l'influsso del sermo vulgaris, con le frasi spezzate, le continue ripetizioni, ridondanze e moduli del parlato, nel Martirio di Santa Sinforosa e dei suoi sette figli: '...coepissetque sacrificiis idolorum ac daemonum qui in idolis habitant, flagitare responsa; responderunt et dixerunt'. Questi moduli espressivi si possono notare anche nell'antica versione latina del Martirio di Policarpo, ma soprattutto negli Atti dei Martiri di Scillo: 'Numquam malefecimus, iniquitati nullam operam praebuimus, numquam malediximus, sed male accepti [cf mal trattati] gratias egimus; propter quod imperatorem nostrum observamus'.
Parimenti nel prologo del Martirio di Pionio si legge in un bel chiasmo di latino cristiano: 'Referri oportere ac debere memorari sactorum merita Apostolus praecipit'.
La Passio di S. Perpetua e Felicita supera le altre narrazioni martiriali per lo stile e il perfetto latino, sia pure arricchito naturalmente da moduli del latino volgare e cristiano, quali: De aqua bibere, se mittere in aliquem ... ad pedes alicuius, bene [tu felix] venisti, orationem facere [orare], de sub ipsa scala, presbyterum doctorem, sufferentia [patientia], concussura (pro concussio), nocere aliquem.(34)
Soprattutto nel Prologo abbonda il lessico cristiano: aedificatio [Sacra Scriptura quae aedificat], gloria, gratia, instrumentum, deicere [in apostasiam inducere], petere, postulare, rogare, refrigerare, magnificare, improperare, benedictus, beatissimus, papa. Oltre, naturalmente, le risonanze e gli influssi biblici del tipo: confortavi eum dicens [= his verbis], pax tecum. Brachilogia peculiare è il bestias lucrari (Pass. Perp. 14), cioè morire prima di andare a finire sotto gli artigli o le fauci delle belve.
Negli Acta minora si nota pure una sovrabbondanza popolare di superlativi: 'horum ergo famisissimorum et beatissimorum martyrum, sanctissimi fratres...'.
La spia dell'uso liturgico di quasi tutti gli Acta può essere la clausola: '...imperante Domino nostro Iesu Christo, cui est honor et gloria in saecula saeculorum, amen', e simili.
Quando sarà disponibile l'edizione elettronica di tutta la letteratura martiriale, si potrà con precisi documenti determinare la peculiarità di questo genere letterario, che affascina proprio per la sua collocazione storica e liturgica ad un tempo, espessa in un latino suggestivo e carico di affetti.
Si potrebbero assimilare al latino liturgico degli Atti le iscrizioni cimiteriali romane e Africane, con il loro carattere di semplicità e scultoreità, molto vicino al linguaggio biblico.
MARTYROLOGIUM. EDITIO COLONIENSIS. [PL 94, 829ss]
MENSIS JANUARIUS habet dies XXXI, Lunam XXX...
FEBRUARIUS, Habet dies XXVIII, Lunam XXIX; in bissextili anno dies XXIX.
D. KALEND. FEBR. - Apud Antiochiam passio sancti Ignatii episcopi et martyris. Apud Smyrnam sancti Pionii martyris, qui persecutione Antonini Veri, post insuperabilem responsionum constantiam, et squalorem carceris, ubi multos fratrum ad martyrii tolerantiam suis exhortationibus roboravit, ad ultimum cruciatibus multis vexatus, clavis confixus, et ardenti rogo superpositus, beatum pro Christo vitae finem sortitus est. Passi sunt cum eo et alii XV. Eodem die B. Effrem Edessenae ecclesiae diaconi. Apud Scotiam sanctae Brigidae virginis, cujus vita miraculis claruit. Quae cum lignum altaris in testimonium virginitatis tetigisset, viride factum est. Et natale sancti Pauli episcopi civitatis Trecassinae, cujus et vita virtutibus claruit, et mors pretiosa miraculis commendatur. In Graecia sancti Polycarpi episcopi, et in Ravenna sancti Severi episcopi.
E. IV NON. FEBR. - Purificatio sanctae Mariae, quando cum infante repraesentata est in templo. Apud Caesaream beatissimi Cornelii centurionis, quem beatus Petrus baptizavit: quique apud praefatam urbem episcopali honore sublimatus, quievit. Romae sancti Aproniani martyris, qui sub persecutione Maximiani imperatoris, cum praesentasset aspectibus Laodicii praefecti beatum Sisinium diaconum eductum de carcere (erat enim commentariensis) et subito factam lucem vidisset, vocemque pariter audisset, tremefactus cecidit ad pedes Sisinii diaconi, dicens: Adjuro te per Christum quem confiteris, ne tardes me baptizare, faciasque me pertingere coronam. Quem beatus Sisinius baptizatum, ad consignandum sacro chrismate Marcello papae obtulit. Quo praefectus comperto, jussit eum capitalem subire sententiam. Perductus est itaque via Salaria milliario secundo, et truncatus capite, martyr victorque decessit. Aurelianis depositio Siccariae virginis Deo sacratae. In foro Sempronii sanctorum Laurentii, Hippolyti, et natale sancti Fortunati.
F. III NON. FEBR. - Apud Sebasten civitatem Cappadociae, passio sancti martyris Christi Blasii episcopi, qui sub Agricola praeside capite truncatus est cum duobus puerulis, filiis unius mulieris de illis septem, quae per praedicationem ejus confortatae, et sub eodem praeside sunt martyrizatae. Lugduni depositio beati Lupicini episcopi. Viennae sancti Eventii gloriosi episcopi. In Africa beati Celerini diaconi et confessoris; et sanctorum martyrum Celerinae aviae ejus, et Laurentini et Ignatii; quorum prior patruus, sequens avunculus ipsius fuit, de quorum omnium gloriosis laudibus exstat B. Cypriani epistola.
G. PRID. NON. FEBR. - In civitate Aegypti, quae appellatur Thmuis, passio B. Phileae, ejusdem urbis episcopi; et Philoromi tribuni militum Romanorum, cum quibus etiam innumera multitudo fidelium, ex eadem urbe pastoris sui vestigia sequens persecutione Diocletiani martyrio coronata est. In foro Symfronii natale Gemini, Gelasii, Mamni, Aquilini et Donati. Item Themoi, Gelasii.
A. NON. FEBR. - In Patras civitate ordinatio episcopatus sancti Andreae apostoli. Apud Siciliam civitatem Cathanensium passio sanctae Agathae virginis sub Quintiano consule, tempore Diocletiani; quae post alapas et carcerem, post equuleum et torsiones, post mammillarum abscissionem, sed a Domino sanationem; post volutationem in testulis et carbonibus, tandem in carcere consummata est. Viennae beati Aviti episcopi, cujus fide et industria atque mirabili doctrina, tempore Godobardi regis, ab infestatione Arianae haereseos Galliae defensae sunt, et sanctorum Felicis, Fortunati et Saturnini.
B. VIII IDUS FEBR. - Romae via Appia in coemiterio ejusdem passio sanctae Sotheris virginis. In Caesarea Cappadociae natale sanctae Dorotheae virginis, et Theophili sub Apricio praefecto. Quae cum commendata esset duabus sororibus, id est, Christae et Calistae, quae a fide nuper apostatarant, victae doloribus, ut eam averterent a Christo, eas iterum convertit ad Christum, ita ut in cupam missae per praefectum, incensae ad martyrii palmam pervenerint. Postea vero Dorothea ducta ad locum poenarum, ubi et passa est, cum a Theophilo quodam scholastico irrideretur, quod ad paradisum vadens, a sponso suo Christo rosas et mala ei mitteret; quae statim promisit se esse missuram. Ubi ergo ventum est ad locum, in quo jugulanda erat, paulisper oratione facta, protulit orarium suum, et vocato ad se quodam puerulo annorum sex, misit Theophilo, dicens: Dic ei, Dorothea ancilla Dei, mittit tibi mala de paradiso sponsi sui Christi. Is accipiens, et gratias agens, quod petitionem ejus implesset; coepit sibi faciem tergere, tantaque repente suavitate perfusus est, ut tota mente mutaretur; et cum grandi exsultatione et clara voce saepius replicaret: Benedictum nomen Domini mei Jesu Christi, ob hanc confessionem mox et ipse tentus, ac suspensus in equuleo tanta crudelitate tortus est, ut omnes circumstantes horrescerent, novissime caeso capite martyrium consummavit. Apud Arvernam urbem natale sancti Anatholii martyris. In Gallia civitate Aderato, depositio sancti Vedasti episcopi et confessoris. Et in Ellone monasterio depositio sancti Amandi episcopi et confessoris. Romae Zotici, Irenaei, Jacincti et Amantii. In Oriente sanctae Sotheris virginis, quae graviter et diutissime alapis caesa, cum centum quoque, poenarum genera vicisset, gladio martyrium consummavit.
C. VII IDUS FEBR. - In Britanniis civitate Augusta natale sancti Auguli episcopi et martyris; et sancti Moysetis venerabilis episcopi, qui primo quidem in eremo solitariam vitam ducens, meritis et virtutibus ac signis quae faciebat per illum Deus, magnifice innotuit, qui postmodum petente Manvia Saracenorum regina, episcopus gentis illius factus, fidei catholicae custodivit intemerata consortia, et gentem cui datus fuerat episcopus, ex grandi parte ad fidem Christi convertit, sicque in pace quievit.
D. VI IDUS FEBR. - Romae natale sancti Pauli episcopi, et Julii papae. Apud Armeniam minorem natale sanctorum Dionysii, Aemiliani et Sebastiani. Apud Alexandriam natale sanctae Cointhae martyris. Hanc pagani correptam ad idota perducentes, adorare cogebant. Quae cum illa execrans recusaret, vincula pedibus ejus innectentes, et per plateas totius civitatis eam trahentes, horrendo supplicio discerpserunt. Et sanctae Helenae reginae.
E. V IDUS FEBR.—In Alexandria sanctae Apolloniae virginis, cui persecutores omnes primum dentes excusserunt; deinde constructo ac succenso rogo, cum comminarentur vivam se eam incensuros, nisi cum eis impia verba proferret. At illa ut rogum vidit esse succensum, paululum quid intra semetipsam deliberans, repente de manibus impiorum prorupit, et in ignem quem paraverant, sponte prosilivit; ita ut perterrerentur etiam ipsi crudelitatis auctores, quod promptior inventa est ad mortem femina, quam persecutor ad poenam. Suevo apud Cyprum natale sancti Alexandri, Ammonii. Item Ammonis, et aliorum triginta octo.
VITA SANCTI EXUPERANTII ( cfr. Sal 60(1998)711-727)
Beatissimi sancti Exuperantii episcopi et confessoris narraturus istoriam divinum mihi suffragari
auxilium posco, ut qui illi victoriam prestitit dignetur mihi tribuere mirabilia, que per eum Dominus in hoc
mundo dignatus est operari, et si non per omnia, tamen diligenter enarrare et qui linguam asine fecit esse
dissertam et humana verba proferre, collata mihi sue pietatis ope, sui sanctissimi confessoris interventionibus
concedat eius enarrare doctrinam.
Nativitas igitur sancti Exuperantii, sicut exactis scripturis accepimus, in Africa fuit, patre eius
Eulasio, matre vero Perpetua. Post dies vero nativitatis sue decem et octo beatus Exuperantius locutus est
dicens: 'Gratias ago Domino meo Jesu Christo qui me fecit nasci'
Cum esset annorum trium beatus Exuperantius oravit ad Dominum dicens: 'Domine, demonstra mihi ut agnoscam rectitudinem tuam et iustificationibus tuis herere valeam'. Annuit autem Deus orationi sancti Exuperantii et Spiritus Sanctus adhesit illi et anima matris eius exultavit propter eum. Eulasius vero pater eius dicebat in semetipso: 'Hic puer poterit implere misterium religionis mee'. Puer vero studebat diligenter in litteris.
Venit autem pater eius post aliquot dies et gavisus est super filium suum, et dixit ei: 'Exuperanti, tibi dabo misterium religionis mee et servabis illud in secula, et nominaberis filius Eulasii gloriosus apud nostram urbem'. Subridens autem beatus Exuperantius dixit patri suo: 'Deum celi cole, si vis omnino sapiens esse, quia nullus hominum cognoscit celorum signa, et cursum Solis et Lune et ordinem et omnia que sub celo sunt et que in Terra, nisi ipse qui fecit ea prius quam fieret homo: ipse est Deus, qui fecit te patrem meum et matrem meam. Ipse mihi ostendit que sunt iusta et viam suam, quomodo oportet ingredi et egredi coram ipso. Si vero es tamquam Dei cultor, et curam de filio tuo habes, concede mihi accipere baptismum in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti'.
Hoc audito pater eius cum tristitia dixit: 'Fili mi Exuperanti in dignitate mea contendo ut tu vivas mihi annis multis et Deum colas meo more, et excites mihi prolem de uxore quam ego dabo tibi cum coronis et choris et cum gaudio totius nostre gentis, et tu dicis mihi ut baptizer<is>?'. Respondit beatus Exuperantius, dicens ei: 'Deus in castitate colitur et adoratur; nam ante Abel nullus iustus fuit inter homines. Hic iste per oblationem et castitatem placuit Deo'.
Dominus Deus exercituum memor factus est verbi sui et visitavit sanctum Exuperantium visitatione sancta et ille insistebat in ieiunio et orationibus a mane usque ad horam nonam, iterum ab hora nona usque ad vesperum ab oratione non cessabat, et sic cotidie in Dei laude assistebat.
Cum autem beatus Exuperantius complesset annos duodecim accessit ad sue civitatis Antistitem, et dixit ei: 'Dona mihi signaculum Iesu Christi, et sic proficiscar de hac urbe ad aliam provintiam'.
Episcopus vero baptizavit eum, et docuit, et confirmatum dimisit illum.
Audientes autem parentes eius timuerunt valde, quia grandis malitia succensa erat adhuc contra christianos. Tunc sanctus Exuperantius dixit parentibus suis: 'Date mihi bonorum vestrorum partem aliquam, ut egrediar de civitate hac, ne me interfitiant et vos contribulemini'. Et gavisi sunt parentes eius et dederunt ei septem onerata animalia de bonis suis.
Et egressus beatus Exuperantius ab urbe sua gaudens et iter agens, longo tempore per singulas civitates predicabat baptismum regni eterni in nomine sancte Trinitatis, faciens elemosinas. Et, cum iter ageret, pervenit in quandam civitatem et erat ibi mulier, que volitans se ad pedes sancti Exuperantii tradidit filium secum parvulum nomine Fomarium et dixit ei: 'Hic puer sequatur vestigia tua et baptizetur'. Et signavit eum in nomine Domini et baptizavit eum et secum duxit.
Demum vero, veniens cum puero beatus Exuperantius ad mare, invenit ibi quemdam nauclerum et dixit ei: 'Exivi de civitate et de terra mea et veni ad te. Tollite naulum, et mittite me in navem vestram'. Elevantes autem naute beatum Exuperantium in nave navigaverunt.
Beatus autem Exuperantius, gratias agens Deo, texit faciem suam et obdormivit. Angelus autem Domini descendit ad sanctum Exuperantium et ostendit ei testamentum Domini in mari, et suscitavit Deus spiritum stridentem ex inferioribus abissi et facta est tempestas magna circa navem, et timuerunt valde naute dicentes: 'Peccavimus coram Deo, ideoque perimus'. Tunc excitantes beatum Exuperantium exclamaverunt omnes una voce: 'Sancte vir Dei, salva nos per Deum qui te salvavit et credemus tibi, et adducemus te in navem in qualemcumque portum volueris'. Respondens autem sanctus Exuperantius dixit eis: Creditis quia Deus meus potest liberare vos?'. Et dixerunt naute: 'Nos autem quando exclamavimus Dominum Deum tuum, credimus quia potens est liberare nos'. Et dixit eis beatus Exuperantius: Custodite vos naute, custodite vos a cultura demoniorum .
Tunc sanctus Exuperantius cathechizavit eos in fide Christi et navigare ceperunt, et factum est mare pacificum; et iter agentes venerunt ad ripam et deposuerunt sanctum Exuperantium ad sanctum Magnum in Homanam.' Et vale faciens recessit ab eis.
Sed quondam Divina Providentia eum ad Presulis dignitatem promovendum statuerat, ideo ad arcem Romani Imperii iter arripuit. Deinde invenit in via undecim fratres: Florentium, Severinum, Venantium et alios. Qui, videntes eum, susceperunt cum magno gaudio, et genu flexo miserunt se ad pedes sancti Exuperantii et osculati sunt inter se et dixerunt: 'Hic est pacis sanctorum bonus delator'. Et dans pacem eis dimisit illos. Et cum iter faceret venit Romam ubi sedebat et docebat baptismum Christi quibusdam ex Romanis adhuc iuvenibus ritibus oberrantibus. Et irati sunt multi Urbis contra Exuperantium, et fecerunt illum adduci in conspectu sui Principis. Et ille dixit: 'Quis es tu, vel de cuius genere es, vel de qua civitate?'. Beatus Exuperantius respondit: 'Ego sum servus Dei Exuperantius de civitate Metrolitana: confiteor Dominum nostrum Iesum Christum crucifixum'.
Responderunt Romani: 'Demonem habes'. Beatus Exuperantius dixit: 'Demones non habeo, quia non colo eos, sed colo Patrem et Filium et Spiritum Sanctum. Tunc ille iniquissimus Princeps iussit eum recludi in carcere et ait: 'Hic comedat panem doloris quia perturbat civitatem nostram'.
Dum sic in carcere teneretur beatus Exuperantius, post dies vero septem, ascendit super omnes cives Romanos fortis infirmitas, et fortis clades, et venerunt et congregati sunt in unum, dicentes: 'Ut quid talis pestis super nos venit?'. Tunc custodes carceris ubi tenebatur Exuperantius, quia viderant hominem non manducantem neque bibentem, sed continua oratione Christum interpellantem, dixerunt: 'Hoc nobis contingit propter hominem illum, qui bene predicavit et malum a nobis recepit'.
Tunc papa Paschasius qui tune temporis urbis Rome Episcopatum gerebat, hoc audito quod servus Dei Exuperantius teneretur in vinculis, cito missis nuntiis, fecit eum extrahere de carcere, et ante conspectum suum presentare iussit. Quem cum papa vidisset, gavisus est valde et dans pacem ei dixit: 'Exuperanti, doctor et amice et serve Dei, intercede ad Dominum et ora pro peccatis nostris ut avertat Dominus mala ista, que nobis venerunt propter peccata nostra que commisimus'. Tunc sanctus Exuperantius respondit: Salvet et custodiat vos Dominus, et misereatur omnibus peccatis vestris et auferat pestem et omnia mala a vobis'. Et sanctificavit aquam, et aspersit super omnes et salvi facti sunt et omnes crediderunt quod beatus Exuperantius liberasset eos ab omni infirmitate illa.
Post non multum vero temporis nuntius venit Romam, quod Theodosius episcopus migrasset de hoc seculo. Tunc papa Paschasius dixit beato Exuperantio: 'Exuperanti, serve Dei, accipe plebem meam sancte Marie in Cingulo'. Respondit beatus Exuperantius et dixit ei: 'Domine timeo quia mala et perfida gens habitant in civitate illa'. Papa vero Paschasius respondens dixit ei: 'Vade et predica illos, quia Deus misit te ad illos, et accipe benedictionem a Domino'. Et benedixit et ordinavit eum in gradu episcopali et misit eum in civitatem Cingulanam. Veniens autem beatus Exuperantius in civitatem Cingulanam, omnes exeuntes obviam ei clamabant: 'Benedictus qui venit in nomine Domini', et cum gaudio nimio receperunt illum, et ministravit ibi annis quindecim.
Post quindecim vero annos cecidit in infirmitatem, et venerunt ad eum quatuor fratres, et dixerunt ei: 'Quomodo te habes, aut quomodo letus es?'. Tunc beatus Exuperantius dixit eis: 'Audite me, Presbyteri et servi Dei: edificate domum vestram super petram vivam, ne venientes venti validi disrumpant vos, et semper orate indeficienter in Ecclesia Sancta, et Scripturis Sanctis obedite. Et amate vos metipsos, et dabit vobis Dominus misericordiam ante conspectum Sanctorum suorum. Bonum est vigilare in Domino. Bonum est penitere in corde. Bonum est psallere in Christo frequenter. Bonum est fideliter orare. Sciatis autem, fratres, quoniam tempus prope est me vitam de hoc seculo finire. Rogo ut oretis pro me Dominum Iesum Christum. Et quia multam sitim patior in corpore meo, adducite mihi aquam de fonte Malorum, ut bibam'.
Tunc ministri eius cito euntes detulerunt ei aquam dicentes: 'Bibe domine, et sit benedicta in corpore tuo'. Addidit autem beatus Exuperantius dicens eis: 'Rogo vos fratres, ut oretis pro me Dominum Iesum Christum, ut digne accipiat animam meam et chorum audiam magnitudinis eius'.
Ante diem tertium obitus eius adduxerunt paraliticam nomine Marinam, ante lectum eius, et dixit mater eius ad eum: 'Precor te sanctissime pater, ut benedicas filiam meam quia graviter patitur'
Et beatus Exuperantius signavit illam in nomine Domini, et salva facta est. Et cum convenissent omnes fratres ante eum, ut viderunt eum Christi gloriam intueri, dixerunt ei: 'Ubi sepeliemus te?'. Tunc sanctus Exuperantius dixit eis: 'Exite per portam Montanam, et in dexteram sepelite me, et nolite me abscondere in civitate, quia in sterquilinio posita erit'.
Cum hec dixisset beatus Exuperantius locutus est ad Formarium sanctissimum Presbiterum, quem ipse ordinaverat, dicens ei: 'Formari, discipule mi, custodisti in vita mea, custodi me in transitum meum et sepeli me'. Et iterum dixit: 'Domine Deus omnipotens Pater amator veritatis, qui tradidisti figuram tuam mundo miserere mei, et auxiliare me, et in pace suscipe spiritum meum, Christe'. Et cum consumasset orationem sanctus Exuperantius reddidit spiritum.
Tunc discipuli eius dignas obsequias celebrantes, et circa corpus eius multas laudes ferentes,
levaverunt illum et exierunt per portam Montanam. Et veniebat obviam ei Daria infirma nimis et clamabat
dicens: 'Sancte Exuperanti adiuva me! Formari adiuva me!'. Tunc sanctus Formarius dixit ei: 'Daria, tange
corpus sancti Exuperantii.
Et tetigit extremo digito sui et salva facta est. Et sepelierunt eum iuxta viam Montanam in dextero
latere.
Post vero annos duodecim cecidit fortis infirmitas in quatuor vicinis civitatibus, et multa tristitia et
maximus planctus erat in illis vicinis civitatibus; et venerunt et congregaverunt se in unum dicentes: 'Quare
mala et peccata ista super nos venerunt?'. Sanctus autem Formarius dixit eis: 'Ieiunate et orate, forsitan
miserebitur Deus peccatis vestris'. Ieiunaverunt igitur in cinere et cilicio et rogaverunt beatum Formarium
ut intercederet pro illis.
Venit autem angelus Domini ad Formarium sanctissimum sacerdotem in sompnis et dixit ei: 'Nuntia
per quatuor vicinas civitates, ut veniant Episcopi cum omni populo et cum omni ministerio ecclesiastico, et
subtrahant beatissimum Exuperantium de sepultura, quia tempus iam venit'.
Sanctissimus vero Formarius cunctis innotuit et omnes venerunt cum omni ministerio quod ecclesie pertinebat. Et cum venissent quatuor episcopi cum omni populo rogaverunt Deum fortiter, et ieiunaverunt diebus tribus, ut Deus ostenderet eis an levarent corpus beati Exuperantii.
Venit autem angelus Domini, et misit soporem grandem super omnes et sopor oppressit eos, et
obdormiti sunt sopore gravi. Sanctissimus vero Formarius vigilavit et angelus Domini aperuit sepulturam
beatissimi Exuperantii et apparuit Formario sanctissimo, et subtraxit eum, et misit in archa quam redemit
denarios triginta et sex. Ipse vero sanctus Formarius et omnis populus, qui in infirmitate fuerant, rogaverunt
sanctum Exuperantium ut intercederet pro illis ad Dominum, et omnes voverunt, et multa perpessa ponderis
offerentes, salvi facti sunt.
A via Montana venerunt in archa<m> mensura pedum triginta sex, et ab archa usque ad petram
comineam mensura pedum decem et octo, et libellum rameum in archam querite.
Dedicatio eius quarto Kalendas Junii, et virtutem quam fecit post exitum de sepultura, dominica
prima mensis Septembris.
Deprecemur ergo, fratres, omnes unanimiter, maiestatem Summi Numinis, et levemus omnes pariter sursum manus nostras ad Dominum de celis, ut ea pietate vel misericordia, qua mundo perdito dignatus est subvenire, atque humanum genus per propriam sui unigeniti mortem ac resurrectionem de diabolica potestate dignatus est eripere, dignetur nobis sanctissimi Confessoris et Episcopi sui Exuperantii reliquias, hoc est eius venerabile corpus, his temporibus revelare; ut cingulana plebs leta de tanto pastore, veniens ad sepulcrum eius debitas laudes Christo persolvat; et ipse sanctissimus confessor salvet, sicut nunc usque salvavit, et amplificet ac defendat presentem catervam in suo nomine congregatam.
Annuente Divina Gratia, que cum Patre et Spiritu Sancto vivit et regnat in secula seculorum Amen.
Oratio: Propitiare nobis, quesumus Domine, famulis tuis, per huius sancti Exuperantii confessoris tui atque pontificis, qui in presenti requiescit ecclesia, merita gloriosa, ut eius pia intercessione ab omnibus semper protegamur adversis. Per Dominum nostrum, et cetera.
Deus qui beatum Exuperantium confessorem tuum atque pontificem in terris vita laudabili decorasti et in celis eterna gloria sublimasti, eius, quesumus suffragantibus meritis, vita nostra apud te commendetur. Per Dominum nostrum etc.
LAROSA
Home Page